دلار مبادله ای چیست + تعیین نرخ ارز مبادله ای
در این مقاله، به بررسی انواع مختلف ارزهای مبادله‌ای و مزایای آن‌ها خواهیم پرداخت. لطفاً تا پایان ما را همراهی کنید.
در دنیای امروز، مفهوم ارزهای مبادله‌ای به عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصادهای جهانی و محلی به شدت مورد توجه قرار گرفته است. با گسترش تجارت بین‌الملل و پیشرفت فناوری‌های مالی، ارزهای مبادله‌ای به ابزاری کارآمد برای تسهیل معاملات و کاهش هزینه‌ها تبدیل شده‌اند.
در این مقاله، به بررسی انواع مختلف ارزهای مبادله‌ای و مزایای آن‌ها خواهیم پرداخت. با توجه به تحولات سریع در این حوزه، درک عمیق‌تر از ارزهای مبادله‌ای می‌تواند به سرمایه‌گذاران، کسب‌وکارها و حتی مصرف‌کنندگان کمک کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری اتخاذ کنند و از فرصت‌های موجود بهره‌برداری نمایند. برای آشنایی بیشتر با دلار مبادله‌ای و نحوه تعیین نرخ ارز مبادله‌ای، پیشنهاد می‌کنیم تا پایان همراه ما باشید.
دلار مبادله‌ای چیست؟
دلار مبادله‌ای نوعی ارز است که دولت در اختیار واردکنندگان کالاهای اساسی قرار می‌دهد. اختصاص دادن ارز مبادله‌ای به سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان، در پی نوسانات ارزی ایجاد شده در سال ۱۳۹۷ و به منظور مدیریت و کنترل بازار ارز در دستور کار دولت قرار گرفت.
قیمت ارز مبادله‌ای برخلاف ارزهای آزاد که قیمت آن‌ها توسط بازار عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، به وسیله‌ی بانک مرکزی و در مرکز مبادلات ارزی مشخص می‌شود و جهت تنظیم واردات و صادرات تحت کنترل قرار می گیرد. مرکز مبادلات ارزی مکانی است که در آن، دولت تحت شرایط خاصی ارز را با قیمتی پائین‌تر از بازار آزاد، در اختیار افراد حقیقی و حقوقی قرار می‌دهد. گفتنی است تنها کالاهای اساسی خاصی مشمول استفاده از ارز مبادله‌ای می‌شوند.
آشنایی با انواع نرخ ارز مبادله‌ای
صدها ارز قانونی در سراسر جهان وجود دارد که در معاملات جهانی مورد تبادل قرار می‌گیرد، اما برخی از این ارزها قابلیت نقدشوندگی بیشتری دارند و در نوسانات اقتصادی از ثبات خاصی برخوردار هستند. ارز مبادله‌ای که دلار مبادله‌ای نیز بخشی از آن است، باید ارزی پایدار و قابل تبدیل باشد. ارز قابل تبدیل که به آن ارز سخت (Hard Currency) نیز گفته می‌شود، ارزی است که توسط کشورهایی پشتیبانی می‌شود که از نظر اقتصادی و سیاسی از ثبات بالایی برخوردار هستند.
این نوع ارز را می‌توان بدون محدودیت یا با حداقل محدودیت در بازارهای فارکس معامله کرد و سرمایه‌گذار برای خرید و فروش آن مشکلی نخواهد داشت.
برخی از مهم‌ترین انواع ارز مبادله‌ای عبارت‌اند از:
دلار آمریکا (USD)
دلار آمریکا، پرکاربردترین و معتبرترین ارز مبادله‌ای در سطح جهانی است و بسیاری از معاملات بین‌المللی به وسیله آن انجام می‌شود. یکی از مزیت‌های اصلی دلار آمریکا به عنوان ارز مبادله‌ای، این است که این ارز در بسیاری از کشورها، به عنوان ذخیره اصلی بانک‌های مرکزی شناخته می‌شود و برخی از طبقات دارایی هر کشور و پرداخت‌ها و تسویه حساب‌هایشان، تنها به وسیله دلار آمریکا انجام می‌پذیرد.
یورو (EUR)
یورو ارز رسمی کشورهای عضو اتحادیه اروپا است و به عنوان دومین ارز مبادلاتی رایج در جهان شناخته می‌شود.
پوند استرلینگ (GBP)
پوند استرلینگ ارز رسمی بریتانیا است و در بازارهای مالی بین‌المللی کاربرد دارد.
ین ژاپن (JPY)
ین ژاپن یکی دیگر از ارزهای اصلی آسیا و همچنین یکی از ارزهای مهم در بازارهای جهانی است.
فرانک سوئیس (CHF)
به دلیل ثبات اقتصادی و سیاسی سوئیس، فرانک سوئیس نیز در معاملات بین‌المللی مورد توجه قرار می‌گیرد.
دلار کانادا (CAD)
دلار کانادا به عنوان یکی از ارزهای مهم در بازارهای جهانی، به ویژه در زمینه تجارت کالاها، شناخته می‌شود.
دلار استرالیا (AUD)
دلار استرالیا نیز به دلیل منابع طبیعی غنی استرالیا و تجارت با کشورهای آسیایی، به عنوان یکی از ارزهای مبادله‌ای رایج مورد استفاده قرار می‌گیرد.
یوآن چین (CNY)
در گذشته، یوآن چین به عنوان یک ارز نیمه مبادله‌ای شناخته می‌شد. با رشد اقتصادی چین، یوآن در معاملات بین‌المللی بیشتری مورد استفاده قرار می‌گیرد و به یک ارز مبادله‌ای تبدیل شده است.
روبل روسیه (RUB)
با توجه به منابع طبیعی روسیه، ارز روبل نیز در برخی از معاملات بین‌المللی کاربرد دارد.
روش تعیین نرخ ارز مبادله‌ای
تعیین نرخ ارز مبادله‌ای می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود که در ادامه به برخی از این روش‌ها اشاره می‌شود:
نرخ ثابت
در این روش، دولت یا بانک مرکزی نرخ مشخصی را برای ارز تعیین می‌کند و تلاش می‌کند تا این نرخ را حفظ نماید. این روش معمولاً در کشورهایی با اقتصادهای ناپایدار یا در شرایط بحران اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نرخ شناور مدیریت‌شده
در این روش، نرخ ارز تحت تأثیر بازار قرار دارد، اما بانک مرکزی ممکن است در مواقع خاص برای جلوگیری از نوسانات شدید، وارد عمل شده و نرخ را تنظیم کند.
نرخ شناور آزاد
در این حالت، نرخ ارز کاملاً تحت تأثیر نیروهای بازار قرار می‌گیرد و هیچگونه دخالتی از سوی دولت یا بانک مرکزی برای تنظیم و بازتنظیم آن صورت نمی‌گیرد. این روش معمولاً در اقتصادهای پیشرفته‌تر رایج است.
نرخ ارز بر اساس سبد ارزی
در این روش، نرخ ارز مبادله‌ای بر اساس وزن‌های مختلف ارزهای دیگر (مانند دلار، یورو، پوند و …) تعیین می‌شود. این روش می‌تواند به کاهش وابستگی به یک ارز خاص کمک کند.
مدل‌های اقتصادی
برخی کشورها از مدل‌های اقتصادی مانند مدل‌های تعادل عمومی یا مدل‌های برابری قدرت خرید برای تعیین نرخ ارز مبادله‌ای استفاده می‌کنند.
نظارت بر تراز پرداخت‌ها
نرخ ارز مبادله‌ای می‌تواند بر اساس تراز پرداخت‌ها و وضعیت تجاری کشور تعیین شود. اگر کشور دارای تراز تجاری مثبت باشد، ممکن است ارزش ارز افزایش یابد و بالعکس.
مزایای استفاده از ارز مبادله‌ای
استفاده از ارز مبادله‌ای شامل مزایای متعددی است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
ثبات قیمت‌ها
ارز مبادله‌ای می‌تواند به کاهش نوسانات قیمت کالاها و خدمات کمک کند و ثبات اقتصادی را افزایش دهد.
دسترسی به کالاهای اساسی
با استفاده از ارز مبادله‌ای، کشورها می‌توانند کالاهای اساسی و مورد نیاز را با قیمت‌های مناسب‌تری وارد کنند.
حمایت از تولید داخلی
با تعیین نرخ ارز مبادله‌ای، دولت می‌تواند به حمایت از تولیدکنندگان داخلی و کاهش واردات کالاهای مشابه کمک کند.
مدیریت ذخایر ارزی و کاهش خروج ارز از کشور
استفاده از ارز مبادله‌ای به مدیریت بهتر ذخایر ارزی کشور کمک می‌کند و از خروج غیرضروری ارز جلوگیری می‌نماید.
کاهش فشار بر بازار ارز
با وجود یک نرخ مشخص برای ارز مبادله‌ای، فشار بر بازار آزاد کاهش می‌یابد و نوسانات کمتری در نرخ ارز مشاهده می‌شود.
جذب سرمایه‌گذاری خارجی
از آن‌جا که نرخ ثابت ارز مبادله‌ای به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند پیش‌بینی بهتری از هزینه‌ها و درآمدهای خود داشته باشند، استفاده از ارز مبادله‌ای در جذب سرمایه‌گذاران خارجی تأثیر به‌سزایی دارد.
تسهیل تجارت بین‌المللی
با وجود یک نرخ مشخص، تجارت بین‌المللی ساده‌تر می‌شود و شرکت‌ها می‌توانند برنامه‌ریزی بهتری برای صادرات و واردات داشته باشند.
کالاهای مشمول ارز مبادله‌ای
تنها کالاهای وارداتی اساسی مشمول ارز مبادله‌ای می‌شوند که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از :
شکر
روغن، کره و سایر چربی‌ها
کاکائو و فرآورده‌های آن
چای
برنج
دانۀ غلات و حبوبات (به‌جز انواع گندم و جو دامی)
مادۀ اولیۀ تولید شیرخشک اطفال (آب‌پنیر و لاکتوز بی‌آب)
روغن CBE و CBR
ابریشم خام، ابریشم پیله و ضایعات ابریشم
داروها و واکسن‌های پزشکی و دامپزشکی
جوجۀ یک‌روزۀ گوشتی و تخم‌گذار
ماشین‌آلات و دستگاه‌های کشاورزی و باغبانی
ماشین‌آلات خطوط تولید کارخانجات
قطعات و اجزای ماشین‌های سنگین(کامیون و اتوبوس)
سموم کشاورزی و مواد اولیۀ آن
سخن پایانی
دلار مبادله ای نوعی ارز است که دولت در اختیار واردکنندگان کالاهای اساسی قرار می دهد. قیمت ارز مبادله ای برخلاف ارزهای آزاد که قیمت آن توسط بازار عرضه و تقاضا تعیین می شود، توسط دولت مشخص شده و برای تنظیم واردات و صادرات تحت کنترل قرار می گیرد.
